關(guān) 康

(中國歷史研究院 近代史研究所，北京 100101)

北京歷代帝王廟坐落于阜城門大街，是明清兩代供奉祭祀古代君主及從祀名臣之所。廟內(nèi)存有雍正、乾隆兩朝的滿文御制石碑三通，其碑文對研究清代帝王廟的建制沿革、祭祀對象的改變，以及雍乾時期滿文的變化具有重要參考價值。

一、歷代帝王廟建置沿革

洪武六年(1373年)，明太祖在南京建帝王廟。成祖遷都北京后，在郊壇附祭，后移至紫禁城文華殿，其制不崇。嘉靖九年(1530年)，大臣建議在北京修建獨(dú)立的帝王廟，工部選中阜城門內(nèi)保安寺舊址，次年竣工，“厥后春秋遣大臣祭”。[1]181至此，北京方有真正意義上的帝王廟，其祭祀對象包括三皇五帝、三代令主、漢高祖、唐太宗、宋太祖、元世祖等16人。明世宗時撤祀元世祖。

雖然清代帝王廟經(jīng)歷多次修繕，但建筑格局僅有三處變化。第一，新建御制碑及碑亭；[2]125第二，正殿景德崇圣之殿仿照孔廟大成殿用黃琉璃瓦；[3]655:334第三，在西路修建一座關(guān)帝廟。

光緒朝《欽定大清會典事例》詳細(xì)記載帝王廟的建筑格局：

廟門三間，左右門各一，前石梁三。景德門五間，崇基石欄，前后三出陛，中十有一級，左右各九級。左右門各一。景德崇圣殿九間，重檐崇基，石欄南三出陛，中十有三級，左右各十有一級，東西一出陛，各十有二級。東西廡各七間，一出陛，均八級。廡前燎爐各一。殿后祭器庫五間南向，殿東西碑亭四。景德門外東神庫三間南向，神廚三間，宰牲亭三間，均西向。井亭一，四面間以朱欞，北向。垣一重，門一，西向。西遣官房五間。齋宿房前后各五間。廟門內(nèi)東南鐘樓一座。圍垣周一百八十六丈三尺八寸。廟門外東西下馬牌各一，景德街牌坊各一。[4]865:40

民國時期，祭祀取消，帝王廟被長期挪作他用。中華人民共和國成立后，帝王廟成為北京159中學(xué)校園。2000年，學(xué)校遷出，帝王廟得以修復(fù)。與昔日相比，北京歷代帝王廟除景德街牌坊已經(jīng)拆除外，其他建筑群整體格局保存完好。

帝王廟有御制碑四通，分別是雍正十一年(1773年)《歷代帝王廟碑》、乾隆二十九年(1764年)《重修歷代帝王廟碑》、乾隆五十年(1785年)《祭歷代帝王廟禮成記碑》，以及一通無字碑。

二、雍正十一年《歷代帝王廟碑》

《歷代帝王廟碑》位于景德崇圣殿東南，首題“歷代帝王廟碑文”(滿文為jalan jalan i han sei miyoo i bei bithe)，通高7.53米，螭首龜趺。碑陽刻滿漢文《歷代帝王廟碑》碑文，陰刻乾隆五十年(1785年)漢文《歷代帝王廟禮成述事》。陽面碑額刻漢文篆書“歷代帝王廟碑”，無滿文。

碑文左滿右漢，漢文12行，526字。全文如下：

歷代帝王廟碑文

歷代帝王崇祀之制，肇于唐天寶七載，始置廟京城，止及三代以前而已。明洪武六年，始于金陵立廟。嘉靖十年，乃建于京師阜城門內(nèi)。當(dāng)明初定制時，議禮之臣不能通知大體，崇祀祗創(chuàng)業(yè)之君，從祀惟開國之臣。自茲以后闕焉。我皇考圣祖仁皇帝大公之道，折衷百代，深惟祀典之宜修?？禑亮荒?，特頒諭旨，命廷臣詳悉從容確議具奏。逮朕紹緒之初，廷議始上。舊崇祀帝王二十一位，今增一百四十三位；舊從祀功臣三十九人，今增四十人。朕遵奉先志，重書牌位，諏吉入廟，行祭告之禮。仰惟圣祖皇帝用意之厚，立論之正，敻乎不可及也。夫三代以上，若夏啟之能敬承，殷之太甲、太戊、武丁，周之成王、康王、宣王，頌美詩書，光耀史牒。三代以下英君哲后，或繼世而生，則德教累洽；或間世而出，則謨烈重光。胥能致海宇之乂安，躋斯民于康阜。嘉言傳于信史，善政式為良規(guī)。至凡蒙業(yè)守成之主，即或運(yùn)會各殊，屯亨不一，茍無聞于失德，咸帝命所寵綏。爰及歷代名臣，亦皆川岳鐘靈，為時輔佐，功在社稷。德協(xié)股肱，比諸從龍之彥何多讓焉？而尚論未詳明，禋久曠其為缺略也大矣。夫欽崇往哲，景企前徽，明德可懷，羹墻興慕，睠流風(fēng)之所被，洵歷世而勿諼。若乃擴(kuò)追遠(yuǎn)之鴻規(guī)，破拘虛之臆見，自非忠厚立心，寬仁為量，卓識超于千古，盛德冠于百王，未有能論及此者。典禮修明，有待今日。然則圣祖皇帝之重加厘定，公當(dāng)周詳，誠千萬世莫及之仁心，而千萬世不易之定論也。廟貌旣新，敘述本末，鐫于青珉，用昭示久遠(yuǎn)焉。

雍正十一年十月。(1)中國國家圖書館藏《歷代帝王廟碑》，拓片編號：北京414。

滿文12行，549字。全文如下：

jalan jalan i han sei miyoo i bei bithe

jalan jalan i han sebe wesihuleme wecere kooli, tang gurun ci deribufi, tiyan boo i nadaci aniya ging hecen de miyoo ilibuha gojime, ilan jalan i onggolongge teile bihe, ming gurun i hūng u i ningguci aniya, neneme gin ling nibade miyoo ilibuha, giya jing ni juwanci aniya teni ging hecen i elgiyen i mutehe dukai dolo ilibuha, ming gurun i tuktan kooli toktobure fun i dorolon be gisurehe ambasa, amba doro be hafu seme mutehekū ofi, wesihuleme wecebuhengge damu fukjin doro be ilibuha ejete, adabufi wecebuhengge damu gurun be neihe ambasa teile bihe, tereci gūwa be dabuha ba akū, mini han ama ?engdzu gosin hūwangdi, amba tondoi doro be jafafi, tanggū jalan be dulimbai lashalame, ere wecere kooli be dasaci acambi seme ?umilame gūnifi, elhe taifin i ninju emuci aniya, cohotoi hese wasimbufi, dolo bisire ambasa be akūmbume narhū?ame elhe nuhan i kimcime gisurefi wesimbu seme afabuha bihe, bi doro be siraha manggi, ambasa teni gisurefi, neneme wesihuleme wecere di wang orin emu soorin bihe, te emu tanggū dehi ilan soorin nonggiki, neneme adabufi wecere gungge amban gūsin uyun niyalma bihe, te dehi niyalma nonggiki seme wesimbuhede, bi enduringge gūnin de gingguleme acabume, dasame soorin i pai arabufi, inenggi be sonjofi miyoo de dosimbufi dorolon be yabubume alame wecehe, gingguleme gūnici ?engdzu hūwangdi gūnin baitalahangge jiramin, leolen ilibuhangge tob, colgoropi haminaci ojorongge waka, te bicibe ilan jalan ci wesihun, hiya gurun i ki gingguleme alime mutehe, yen gurun i tai giya, tai u, u ding, jeo gurun ceng wang, k’ang wang, ?i ?u bithede sai?ame maktaha, suduri dangsede gehun eldekebi, ilan jalan ci ebsi genggiyen mergen ejete, ememungge jalan sirame banjifi, gosin tacihiyan nurhūme selgiyebuhe, ememungge jalan giyalame tucifi, bodogon gung dabkūrilame eldembuhe gemu mederi dorgi be necin elhe obume, geren irgen be taifin elgiyen de isibume mutefi, sain gisun enteheme suduri de ulame, ferguwecuke dasan tuwafi wesihun kooli banjinahabi, tereci yaya doro be sirafi ?anggaha be tuwakiyaha ejete, udu teisulebuhe forgon meni meni encu, facuhūn taifin adali akū bicibe, unenggi erdemu be ufaraha ba akū oci, gemu abkai hesei dosholome gosihangge kai, jai jalan jalan i gebungge amban, inu gemu alin birai ferguwecun isaha, jalan de aisilame wehiyeme, gung ?e ji de isinaha, erdemu gala bethei gese amban ohobi, fukjin doro be neihe ambasa de duibuleci, umai eberi ba akū bime, amcame leolere de isinahakū, iletuleme wecere de dosimbuhakūngge ambula oihorilafi melebuhebi, julgei mergese be wesihuleme tukiyeme nenehe yabun be amcame kimciha de, genggiyen erdemu umesi sai?acuka, uthai sabuha gese buyeme gūnimbi, sulaha kooli i simebuhe be tuwaha de, yargiyan i umesi goidatala onggome muterakū, aikabade urhu isheliyen i buya gūnin be ashūfi, amcame sai?ara amba dorolon be badarambure ohode, mujilen tondo jiramin, funiyagan onco gosingga, genggiyen ulhisu minggan julge ci colgoroko, wesihun erdemu tanggū wang be dulekengge waka oci, ede isibume leoleme muterakū, kooli dorolon i dasabufi getuken ohongge, te i forgon dabala, erebe tuwaha de ?engdzu hūwangdi i dasame kimcifi toktobuhangge, tondo giyangga jakanjame akūnahabi, yargiyan i minggan tumen jalan otolo amcame muterakū gosingga mujilen, minggan tumen jalan jalan otolo halaci ojorakū toktoho leolen, uttu ofi, miyoo i arbun be icemleme weilebufi, da turgun be tucibume arafi, bei wehe de samsulafi, enteheme goidame iletuleme tuwabuha.

hūwaliyasun tob i juwan emuci aniya juwan biyai

漢文碑文見于《欽定日下舊聞考》，但“我皇考圣祖仁皇帝大公之道”被寫作“我皇考圣祖仁皇帝秉大公之道”[5]51:816。該句滿文為amba tondoi doro be jafafi，其中jafafi對應(yīng)“秉”，與《欽定日下舊聞考》語義相同。因此，該句多一“秉”字為宜。

比較滿漢兩版碑文，文義無別，但有以下幾點(diǎn)值得注意：

首先，在首題滿文jalan jalan i han sei miyoo i bei bithe及正文第一句jalan jalan i han sebe wesihuleme wecere kooli中，han se的使用不規(guī)范。根據(jù)滿語元音和諧律，陽性詞han的復(fù)數(shù)詞綴應(yīng)為陽性復(fù)數(shù)詞綴-sa，但碑文使用陰性詞復(fù)數(shù)詞尾-se。御制碑文撰寫、翻譯、鐫刻時，大臣與工匠必慎之又慎，但首題與第一句即有此用法，疑非魯魚亥豕，恐與滿語的元音和諧律不嚴(yán)格、清初文法粗疏有關(guān)。

其次，碑文撰寫于雍正后期，此時尚未推行新清語，故碑文中舊詞匯俯拾皆是。一是音譯漢語詞，如，miyoo“廟”、?e ji“社稷”。一是滿漢混合詞，如，ging hecen，其中g(shù)ing為音譯漢語“京”，hecen為滿語固有詞“城”，兩詞皆見于明代的《女真譯語》，[6]2是歷史悠久的詞語。bei wehe“碑文”、?i ?u bithe“詩書”亦同此例。

再次，滿文bei wehe de samsulafi“鐫于青珉”中的samsulafi，語義為“在金、銀、鐵等物上鏨刻花紋”(2)中央民族大學(xué)藏清刻本《御制清文鑒》卷17。，其他碑刻則多用folombi，語義為“在金、銀、鐵、木等物上雕刻花紋”(3)中央民族大學(xué)藏清刻本《御制清文鑒》卷17。。兩詞語義基本一致，但以筆者所見，北京地區(qū)滿文碑刻中samsulambi極少出現(xiàn)。

此外，滿文碑文將反問句“何多讓焉”翻譯為陳述句umai eberi ba akū，二者語氣有別。此類差異在其他滿文碑刻中多見。

碑文記述增加奉祀帝王神位的原委。清甫入關(guān)，即將明太祖神位移入帝王廟，以示尊重勝朝之意。[7]5:64順治二年(1645年)，禮部以“當(dāng)日宋之天下，遼金分統(tǒng)南北之天下也”，遼金君臣不應(yīng)缺祭，奏準(zhǔn)增補(bǔ)遼太祖、金太祖、金世宗、元世祖。[7]15:130順治十七年(1660年)，準(zhǔn)山東道監(jiān)察御史顧如華疏，以遼金元三朝太祖“原未混一天下，且其行事亦不及諸帝王”，停止祭祀，并增加商中宗、周成王、漢文帝、明孝宗等七位守成誼主。[7]136:1050康熙六十年(1721年)四月，清圣祖發(fā)布上諭，稱“書生輩但知譏評往事，前代帝王雖無過失，亦必刻意指摘，論列短長，全無公是公非”，導(dǎo)致很多重要君臣空缺，而且清朝繼承歷代王朝正統(tǒng)，“后之君天下者繼其統(tǒng)緒，即當(dāng)崇其祀典”，所以要求將無道、被弒、亡國以外君主全部入廟崇祀。[8]292:838當(dāng)月，清圣祖又下令撤出昏君明神宗、世宗、光宗、熹宗，增加崇禎。[8]297:878不過，此事尚未議定，清圣祖即駕崩。次年十二月，禮部上奏新的祭祀名單，增加帝王143人，功臣40人，登基不久的清世宗立即準(zhǔn)奏。[9]2:53

十一年后，清世宗在帝王廟立碑，解釋當(dāng)初增祀的原因。清世宗指責(zé)明朝雖有創(chuàng)立帝王廟之功，但僅以有限的開國君臣入祀，格局過于狹隘，很多守成之主功績不在開國者之下，都應(yīng)該列入祭祀。即便沒有特別功績，君主命運(yùn)各有不同，“茍無聞于失德，咸帝命所寵綏”，因此，更多帝王一律入祀之舉“代擴(kuò)追遠(yuǎn)之鴻規(guī)，破拘虛之臆見”。清世宗將以上改革歸因于清圣祖的卓識和盛德。

三、乾隆二十九年《重修歷代帝王廟碑》

《重修歷代帝王廟碑》，位于景德崇圣殿西南，首題“重修歷代帝王廟碑文”(滿文為dahūme dasatame weilebuhe jalan jalan i han sai juktehen i eldengge wehei bithe)，通高6米，螭首龜趺。碑陽刻滿漢文《重修歷代帝王廟碑》，陰刻漢文《歷代帝王廟瞻禮詩》。碑額陽面刻漢文篆書“御制”和滿文篆書han i araha bei。

碑文左滿右漢。漢文21行，586字，全文如下：

重修歷代帝王廟碑文

歷代帝王之祀，其準(zhǔn)古遷廟，觀德遺意而推而放之者歟？《書》曰：七世之廟可以觀德。疏家以謂世祧者迭遷，德盛者弗毀，蓋就一朝為言。而《周禮》鄭氏四類注稱：三王、五帝、九皇、六十四氏咸祀之。《繁露》引為自近溯遠(yuǎn)之明證。斯正合食所權(quán)輿？然漢魏已來，有司具儀，率求之肇跡，建都而不聞立廟。洎唐迄明，廟立而代以專祀，開創(chuàng)為常，其制又缺焉未備。我皇祖圣祖仁皇帝康熙六十一年勅諭禮官增祀，茍非失德、失器，即蒙業(yè)、守成者皆得與饗。我皇考世宗憲皇帝丕纘先型，詳定位次，臨御伊始，親詣視成，著于奎文者綦悉。間考舊史所紀(jì)，并創(chuàng)守難易之辨，尠有折衷定論。以是對揚(yáng)曩昔所為、法施于民者，不克兼既其實(shí)，獨(dú)斤斤于殿、于門、于坊具顏之曰景德，景德焉爾。德故若是，其偏而不舉耶？寅惟祖宗，懋敬厥德，咸秩孔脩。觀法之所存，即知戒之所，寓義至深遠(yuǎn)。大雅不云乎：天難忱斯，不易維王。召公奭迪王，祈天永命。一則云監(jiān)于有夏，再則云監(jiān)于有殷。寖假入廟，而征統(tǒng)系，由百世之后，等百世之王。一自昭代，概之皆名之為勝國，有不深厪夫屋與墟之儆，而怵惕動容者哉？頤于其間歷選列辟，若稽古之化，浹烝人治，光往牒者，罔不穆穆棣棣，式在幾筵。崇異代同堂之報，故于世數(shù)之遷，而得其示戒于無形。抑于世數(shù)之屢遷而不遷，而得其垂法于有永。稔乎此者，觀德之意愈以睪然而興矣。廟自雍正癸丑繕葺，距今且三十載。爰以乾隆壬午，出內(nèi)帑金庀而飭之。故事瓴甋，甃以純綠，茲特易蓋正殿黃瓦，用昭舃奕。工告訖功，適屆甲申季春吉祀，祇承家法，躬薦新宮。已為長律述事，揭言其大指。會所司請制文，并鍥諸碑，復(fù)詳闡之如此。

乾隆二十有九年嵗在甲申季春月吉御制并書。(4)中國國家圖書館藏《歷代帝王廟碑》，拓片編號：北京410。

滿文22行，667字，全文如下：

dahūme dasatame weilebuhe jalan jalan i han sai juktehen i eldengge wehei bithe

jalan jalan i han sai wecen serengge, julgeci sulaha erdemu be tuwame juktehen i enduri nikebun be guribuhe gūnin be songkolome badarambufi alhūdarangge wakao, dasan i nomun de nadan jalan i juktehen de erdemu be tuwaci ombi sehebe, sume giyangnara ursei gisun, jalan bodome guribuci acarangge be siran siran i guribumbi, erdemu wesihun ningge be halarakū sehebi, ere cohome emu gurun be dahame gisurehengge, jeo gurun i dorolon i bithe i duin dursulen i wecen be jang k’ang ceng ni suhe bade, ilan han sunja hūwangdi uyun ejen ninju duin ejete be gemu wecembi sehebe, ?ajingga nomun i narhūngga suhen de yarume gaifi hancingga ci gorongge be kimcire iletu temgetu obuhangge, ere yargiyan i acabufi wecere da deribun kai, tuttu seme, han gurun, wei gurun ci ebsi baita de afaha hafasa, dorolon be gisurere de, urui fukjin doro be neihe, gemungge hecen be toktobuha babe baicame, umai juktehen ilibuha ba akū, tang gurun ci ming gurun de isitala, juktehen ilibucibe, jalan tome damu fukjin doro neihe han sabe wecere be an obuhangge, terei kooli geli eden dadun yongkiyahakūbi, han mafa ?engdzu gosin hūwangdi elhe taifin i ninju emuci aniya, dorolon i jurgan i ambasa de hese wasimbufi, nonggime juktebure de damu erdemu ufaraha gurun ufarahangge ci tulgiyen, doro be sirafi ?anggaha be tuwakiyahangge ci aname, gemu emu adali dosimbufi juktehebi, han ama ?idzung temgetulehe hūwangdi nenehe doro be gingguleme songkolome, enduri nikebun i jergi ilhi be kimcime toktobufi, soorin de tehe tuktan fonde, juktehen weileme ?anggaha doroi beye genehe babe han i araha eldengge wehei bithede narhū?ame tucibuhebi, fe suduri bithede ejehengge be kimcici, fukjin neire ?anggaha be tuwakiyara mangga ja be ilgahangge, dulimba be lashalara toktoho leolen umesi tongga, ereni nenehe julgei han sai kooli toktobufi, irgese de isibuha babe iletuleme tucibuhengge, terei yargiyan be akūmbume mutehekū bime, damu deyen, duka, camhan i iletulehen be memereme gemu iletulehe erdemu, iletulehe erdemu seme arahabi, erdemu yala damu ede canggi baktambuhabio, gingguleme gūnici, ?engdzu ?idzung, erdemu be sithūme gingguleme,eiten wecen be yooni giyan fiyan i obuha be dahame, kooli bisire babe tuwahade, uthai targacun bisire babe bahafi saci ombi, gūnin umesi ?umin goro kai, amba ?unggiya te abka de akdaci mangga, han ojorongge ja akū sehebi, ?oo gung ?i, han be yarhūdame abka de enteheme hese be baire de, ujude oci hiya gurun be buleku?ekini, sirame oci, yen gurun be buleku?ekini sehebi, aika juktehen de dosifi doroi ?o?ohon be yargiyalame tanggū jalan i amala tanggū jalan i han be jergileci, ne i jalan ci cargingge be gemu wesihun gurun obuha be dahame, boo oho, susu oho targacun be ?umilame gūnime, tar seme tuksiteme cira aljarakūngge bio, te erei dorgide geren han sabe aname dosimbufi julgei wen geren irgen de akūnaha, dasan suduri bithede tutabuhangge be kimcici ,fing fing seme fir fir seme erhuweku deretu de dobohakūngge akū, jalan encu bicibe, emu tanggin de wecere be ujuleme ofi, tuttu jalan forgon i emdubei halara de, dorgideri durun tuwabure babe bahaci ombi, geli jalan forgon nurhūme halacibe, enduri nikebun goidame halarakū de, enteheme erdemu be tuwara gūnin ele tar seme yendembi kai, ere juktehen be hūwaliyasun tob i sahahūn ihan aniya dasatame weilebuhe ci, te de isibume bodoci, gūsin aniya ohobi, tuttu abkai wehiyehe sahaliyan morin, dorgi namun i menggun be acinggiyafi icemleme weileme deribuhe, dade mudurikū fisa ci aname gemu niowanggiyan bocongge be baitalambihe, te cohome cin i deyen be suwayan wase be halame weilebufi, eldengge gincihiyan be iletulebuhebi, weilen i hafasa, weilen ?anggaha babe wesimbure jakade, niowanggiyan bonio aniya niyengniyeri dubei biyai sain inenggi nenehe doro be gingguleme dahame ice weilehe juktehen de beye dorolome genefi, emgeri baita be fisembume ikiri aliongga irgebun irgebufi, terei amba jorin be getukeleme ejebuhe bihe, jakan baita de afaha hafasa ejebun arafi, eldengge wehe de folobure be baime wesimbuhe turgunde, geli tuttu narhū?ame tucibuhebi.

abkai wehiyehe orin uyuci aniya niowanggiyan bonio niyengniyeri dubei biyai sain inenggi han i banjibuha arahangge.

漢文碑文見于《欽定日下舊聞考》[5]51:818和《清高宗實(shí)錄》[3]706:883。此碑文與《清高宗實(shí)錄》完全一致，與《欽定日下舊聞考》一處區(qū)別，即碑文“疏家以謂世祧者迭遷”作“疏家以為世祧者迭遷”?！耙灾^”“以為”同音異形，可以通用。滿文譯文jalan bodome guribuci acarangge be siran siran i guribumbi, erdemu wesihun ningge be halarakū sehebi中的sehebi一詞對應(yīng)漢語“以謂”或“以為”。

比較滿漢碑文，內(nèi)容無出入。碑文刻于乾隆二十九年(1764年)，與雍正碑最大區(qū)別是新清語的使用。乾隆十二年(1747年)，因滿文官署名多音譯自漢語，清高宗下令內(nèi)閣重擬新詞，后來對象擴(kuò)大至名物、器用等領(lǐng)域。此外，清高宗注意糾正意譯詞匯的錯誤，規(guī)范對音漢字，解決分開拼寫漢語聲調(diào)問題。[10]新清語在滿文發(fā)展中具有重要意義，與之前詞匯區(qū)別顯著，文法嚴(yán)整。這一點(diǎn)亦在歷代帝王廟的碑文中有集中體現(xiàn)。如，歷代帝王廟譯名，從雍正時期的jalan jalan i han sei miyoo改為jalan jalan i han sai juktehen；miyoo改為juktehen；ging hecen改為gemungge hecen；bei wehe改為eldengge wehei bithe；?i ?u bithe改為irgebun i nomun和dasan i nomun。另外，清初翻譯漢文典籍名稱時常用音譯，而乾隆朝開始多采用意。如，碑文中的“周禮”譯為jeo gurun i dorolon i bithe，“春秋繁露”譯為?ajingga nomun i narhūngga suhen。

滿文碑文若干翻譯頗有特色。如“家法”翻譯為nenehe doro“過去法則”，與漢語語義一致，但無穿鑿硬譯之弊?！叭省⑽宓?、九皇、六十四氏”翻譯為ilan han sunja hūwangdi uyun ejen ninju duin ejete，其中“三皇”的“皇”譯為han，“五帝”的“帝”譯為hūwangdi，“九皇”的“皇”譯為ejen，“六十四氏”的“氏”譯為ejete。漢文原文“皇”、“帝”、“氏”，滿文選用4個不同詞語，以避免重復(fù)使用詞語。

順、康、雍三帝對帝王廟的祭祀對象進(jìn)行多次調(diào)整，且有每年祭祀之典。帝王廟為中祀，皇帝無親謁行禮的義務(wù)，故通常遣官致祭。相反，清高宗即位后僅增建文帝一人，但截至立碑之年，已經(jīng)三次親謁。乾隆二十九年(1764年)，帝王廟重修完畢，清高宗行禮，特意撰寫碑文。

與雍正碑相比，該碑文的漢文行文典雅、用詞古奧，具有典型的乾隆朝特色。解釋為何增加祭祀對象，與前通碑文不同，所用主題為“觀德”(滿文為erdemu be tuwambi)。碑文首先援引《尚書》《周禮》等經(jīng)典，闡述祭祀前古帝王的意義在于敬禮往圣、觀德遺意。之后，回顧帝王廟歷史。帝王廟之制，始于唐，但直到明朝皆僅供奉開國君主?？涤簝傻鄯艑捜腱霕?biāo)準(zhǔn)，“丕纘先型，詳定位次”，重新確定帝王廟的祭祀對象，典制終于完備。不過，“我皇祖圣祖仁皇帝康熙六十一年勅諭禮官增祀”一句有誤，應(yīng)為康熙六十年(1721年)。碑文最后闡發(fā)清高宗的個人感慨，認(rèn)為帝王廟的意義在于“觀法之所存，即知戒之所”，“觀德”的目的在于牢記前代王朝衰亡的教訓(xùn)，“得其示戒于無形”。

四、乾隆五十年《祭歷代帝王廟禮成記碑》

《祭歷代帝王廟禮成記碑》，位于景德崇圣殿正東，首題“御制祭歷代帝王廟禮成恭記”(滿文為jalan jalan han sai juktehen be wecere dorolon ?anggafi gingguleme ejehengge)，通高7.5米。該碑造型獨(dú)特，碑額為盤龍，頭部低垂。碑陽刻滿漢文《祭歷代帝王廟禮成記碑》，陰素。

碑文左滿右漢。漢文正文25行，1 401字。全文如下：

御制祭歷代帝王廟禮成恭記

予小子既敬遵皇祖圣訓(xùn)，增祀歷代帝王，以今年二月春祭之吉，奉神主入廟。禮以克成，祭不欲數(shù)。于是退而恭記曰：皇祖之圣，允符我皇考所尊稱大成，有類先師孔子而無以復(fù)加也。即此增入之旨，實(shí)出大公至明，乃稱歷代之名議，而非有意于其間也。夫歷代者，自開辟以來君王者之通稱，非如配享先師孔子，有所旌別彰癉于其間也。夫有所旌別彰癉于其間，則必有所進(jìn)退，而是非好惡紛然起矣。入者主之，出者奴之，將無所底止，且以旌別彰癉言之，湯、武即有慚德，則歷代開創(chuàng)之君湯武且不若。審如是，三皇五帝之外，其宜入廟者有幾？是非祭歷代帝王之義也。故我皇祖謂非無道亡國，被弒之君皆宜入廟者，義在此。但引而未發(fā)，予小子敢不敬申其義乎？蓋自洪武建廟南京以來，北京祖之，所祀者寥寥(明洪武六年始建歷代帝王廟于南京，從祀者三皇、五帝、夏禹王、商湯王、周文王、武王、漢高祖、光武帝、隋高祖、唐高祖、太宗、宋太祖、元世祖十九帝。已而罷周文王、隋高祖、唐高祖之祀。嘉靖九年，罷南京廟祀，建歷代帝王廟于北京。二十四年，又罷元世祖之祀)。及我世祖定鼎燕京，幼齡即位，百度畢舉。爾時議禮之臣于議歷代帝王廟位次，亦頗有所出入(我世祖定鼎燕京，因明代祀典。順治二年，增祀遼太祖、金太祖、金世宗、元太祖、明太祖凡五帝)，而我皇祖之諭，亦因近大事之際，在康熙六十一年十一月，諸臣未能仰遵圣意，其出入亦頗不倫(《會典》載康熙六十一年皇祖諭旨：凡帝王在位除無道被弒、亡國之主外盡宜入廟崇祀。爾時廷臣不能仰體圣意，詳細(xì)討論，且疏奏在十一月大事前數(shù)日，所議增祀夏商以來帝王一百四十三位，并漢之桓、靈皆入之，實(shí)不倫矣)。予小子于昨歲閱《大清通禮》，始悉其事。因命大學(xué)士九卿更議增祀，而以仲春躬祀，入所增神主于廟(昨歲因閱《大清通禮》，見崇祀歷代帝王位次有不愜于懷者，如漢之闌入桓靈，而于前后五代全未議及。因敕大學(xué)士九卿等更議，增祀晉元帝以來二十五帝，而于桓靈則撤出之，以昭公論。今歲仲春入神主于廟，躬禮致祭。詳見《禮成述事詩并序》)。予嘗論之，洪武之去遼、金而祀元世祖，猶有一統(tǒng)帝系之公。至嘉靖之去元世祖，則是狃于中外之見，而置一統(tǒng)帝系于不問矣。若順治初之入遼金而去前五代，則爾時議禮諸臣，亦未免有左袒之意。孰若我皇祖之大公至明，昭示千古，為一定不易之善舉哉。夫天下者，天下人之天下也，非南北中外所得私。舜東夷，文王西夷，豈可以東西別之乎？正統(tǒng)必有所系，故予于《通鑒輯覽》之書，大書特書，一遵《春秋》，不敢有所軒輊于其間(予于《歷代通鑒輯覽》一書，自隆古至本朝四千五百余年，于南北朝及宋、元、遼、金正統(tǒng)偏安、天命人心，系屬存亡之際，大書特書，必公必平。如南宋自德佑以前尚有疆域可憑，至臨安既破，帝顯見俘，宋統(tǒng)始絕。故自丙子三月以前為宋帝顯德佑二年，三月以后為元世祖至元十三年。至于元順帝北徙沙漠，委棄中原，則自至正二十八年八月以后正統(tǒng)乃歸之明，為洪武元年。至我朝世祖定鼎京師，在甲申五月。維時明福王尚監(jiān)國南京，故《通鑒輯覽》仍書“明”以別之。直至乙酉五月，大清兵下江南，福王就執(zhí)，始書明亡。折衷義例，惟嚴(yán)惟謹(jǐn)，一尊《春秋》之法，無所容心曲徇于其間也)，以為一時之議雖權(quán)，萬古之論不可欺也。然則歷代帝王之祀，果即非如配享先師孔子，漠無旌別彰癉于其間乎？曰不然也。歷代帝王胥祀于景德之殿，其有德無德、若南若北、曰中曰外，是一家，非一家，章章如昭昭如，孰可以為法，孰可以為戒，萬世之后，入廟而祀者，孰不憬然而思，惕然而懼耶？是即不明示旌別彰癉，而已寓旌別彰癉于無窮矣。其有不憬然思，惕然懼者，則是無道之倫，必不能入此廟矣。嗚呼?？刹粦衷?，可不懼哉。雖然，予更有后言焉。蓋宜入廟與不宜入，誠昭然應(yīng)知懼，而我大清國子子孫孫，祈天永命，所以綿萬祀無疆之庥者，更當(dāng)以不入斯廟為棘。安不忘危、治不忘亂，用慎苞桑之固。思及此，有不忍言而又有不忍不言者。世世子孫，其尚凜難諶之戒乎？(5)中國國家圖書館藏《祭歷代帝王廟禮成記》，拓片編號：北京413。

滿文30行(小字夾注2行以1行計)，1 545字。全文如下：

jalan jalan han sai juktehen be wecere dorolon ?anggafi gingguleme ejehengge

mini ajige beye han mafa i enduringge tacihiyan be gingguleme songkolome, jalan jalan i han sabe nonggime jukteme, ere aniya juwe biyai niyengniyeri forgon i wecere sain inenggi enduri nikebun juktehen de dosimbure dorolon ?anggaha,dalhidame wecere be baibuhakū,tereci bederefi gingguleme ejeme arahangge, han mafa i enduringge yargiyan i han ama i wesihuleme tukiyehe amba ?anggan, uthai nenehe sefu kungfudz i adali, jai delengge akū sehengge de acanahabi, uthai ere nonggime dosimbure jalin wasimbuha hese, yargiyan i amba tondo ten i genggiyen, jalan jalan i gebu leolen de acanafi, umai terei sidende toktoho gūnin baktambuhakū, jalan jalan serengge fukjin neihe fon ci ebsi ejen han oho niyalma be uheri jorime gisurehengge, nenehe sefu kungfudz de adabume wecere de terei dorgide temgetulere ilgara iletulere isebure ba bici urunakū ibebure bederebure ba bisire be dahame, uru?ere waka?ara sai?ara ubiyarengge tereci tar seme deribumbikai,dosimbuhangge be wesihun obume, tucibuhengge be fusihūn obume, wajima ?anggan akū ombikai, tere anggala aika temgetulere ilgara iletulere isebure be jafafi gisureci, tang han, u wang han hono erdemu de yertecun bisire bade, terei amala jalan jalan i fukjin neihe ejete, tang han, u wang han de isirakū be ai hendure, tuttu oci ilan han sunja hūwangdi ci tulgiyen, juktehen de dosimbuci acarangge, giyanakū udu bini, ere jalan jalan i han sa de wecere jurgan waka kai, tuttu han mafa i hese, doro akū gurun gukubuhe,beye belebuhe de isibuha ejen waka oci gemu juktehen de dosimbuci acambi sehengge, jurgan ede bi, damu acabuha gojime tucibuhekū, mini ajige beye ai gelhun akū ere gūnin be gingguleme getukeleme tuciburakūci ombini, ainci ming gurun i hūng u aniyai forgon de, julergi gemun hecen de juktehen ilibuha ci ebsi, amargi gemun hecen i songkolome juktehe bicibe, juktehen de dosimbuhangge umesi tongga bihe(ming gurun i hūng u han i ningguci aniya tuktan jalan jalan i han sai juktehen be julergi gemun hecen de ilibufi, julgei ilan han sunja hūwangdi, hiya gurun ioi han, ?ang gurun i tang han, jeo gurun i wen wang han, u wang han, han gurun i g’aodzu han, guwang u han, sui gurun i g’aodzu han, tang gurun i g’aodzu han, taidzung han, sung gurun i taidzu han, yuwan gurun i ?idzu han i jergi juwan uyun han be wesihuleme juktehebihe, goihakū jeo gurun i wen wang han, sui gurun i g’aodzu han, tang gurun i g’aodzu han i juktehen be nakabuha, giya jing han i uyuci aniya julergi gemun hecen i juktehen i juktere be nakabufi, amargi gemun hecen de jalan jalan han sai juktehen be ilibume, orin duici aniya, geli yuwan gurun i ?idzu han i juktehen be nakabuha),amala musei daicing gurun ?idzu han gemun hecen de fukjin doro neifi, se aisihan i fonde soorin de tefi, eiten baita be yooni dasabure de, tere fon dorolon be gisurere abmasa jalan jalan i han sai juktehen i faidan ilhi be gisurere de, ak seme acanahakūngge inu akū obume muterakū bihe(musei ?idzu han gemun hecen de fukjin doro neifi, ming gurun i werece kooli be songkolome, ijishūn dasan i jai aniya liyoo gurun i taidzu han, aisin gurun i taidzu han, ?idzung han, yuwan gurun i taidzu han, ming gurun i taidzu han, uheri sunja han be nonggime juktehebi),han mafa i hese oci inu, elhe taifin i ninju emuci aniya om?on biyade amba baita tucinjire hamika erin de wesimbuhangge ofi, geren ambasa enduringge gūnin de gingguleme acabume mutehekū de inu acanahakūngge bi(uheri kooli bithe de ejehe bade, elhe taifin ninju emuci aniya han mafa i hese wasimbuhangge, yaya soorin tehe hūwangdi han sa doro akū belebuhe gukuhe de isibuha ejen ci tulgiyen, yooni juktehen de dosimbufi wesihuleme juktekini sehe, tere fonde geren ambasa enduringge gūnin de gingguleme acabume, narhū?ame leoleme mutehekū bime, geli om?on biyai amba baita tucinjire udu inenggi onggolo dosimbuhangge ofi, gisurefi nonggime juktere hiya gurun, ?ang gurun ci ebsi emu tanggū dehi ilan han, jai han gurun i hūwan di han, ling di han be gemu dosimbuhangge, yargiyan i acanahakūbi), mini ajige beye,duleke aniya daicing gurun i uheri dorolon i bithe be tuwahade, teni ere baita be ulhihe, ede aliha bithei da uyun saitu sade, afabufi nonggime juktere jalin dasame gisurebuhe, ere aniya niyengniyeri dulimbai biyade nonggiha ele enduri nikebun be juktehen de dosimbufi, mini beye dorolome wecehe(duleke aniya daicing gurun i uheri dorolon i bithe be tuwahade, jalan jalan i han sabe wesihuleme juktere faidan ilhi be sabufi gūnin de kek serakū babi, te bici han gurun i gurun be gukubuhe hūwan di han, ling di han be suwaliyame bime nenehe amaga sunja jalan be fuhali dabufi gisurehekū turgunde, aliha bithei da uyun saitu sade afabufi, jin gurun i yuwan di han ci ebsi, orin sunja han be nonggime wecere babe dasame gisurebufi, hūwan di han, ling di han be tatame tucimbufi, tondo leolen be iletulebuhe, ere aniya niyengniyeri dulimbai biyade enduri nikebun be juktehen de dosimbufi, beye dorolome wecere dorolon ?anggafi baita be fisembure irgebun jai ?utucin de narhū?ame tucibuhebi),mini kemuni leolehengge, hūng u han, liyoo gurun i han, aisin gurun i han be tucibufi yuwan gurun i ?idzu han be wecehengge, emu i uherilehe han i siren i doro be iletulehe babi, giya jing han, yuwan gurun i ?idzu han be tucibuhe be tuwaci, dorgi tulergi sere gūnin be memerme emu i uherilehe han i siren be gemu waliyafi gisurerakū de isinaha,ijishūn dasan i tuktan aniya forgon de, liyoo gurun i han, aisin gurun i han be dosimbuha gojime, julergi sunja jalan i han be tucibuhengge, tere fon i dorolon be gisurere ambasa, inu urhufi har?ara gūnin akū seci ojorakū, adarame mini han mafa amba i tondo ten i genggiyen ,minggan jalan de isitala eldembume adabuha tutabufi, enteheme tuwakiyame halaci ojorakū sain baita de isimbini, abkai fejergi serengge abkai fejergi niyalmai abkai fejergi kai, umai julergi amargi dorgi tulergi seme faksalaci ojorongge waka, ?ūn han, dergi aiman i niyalma, wen wang han, wargi aiman i niyalma kai, erebe inu dergi wargi seme ilgaci ombio, jingkini ?o?ohon urunakū siraburengge, bi tonggime araha hafu buleku bithede bilame ararade, gemu kungfudz i nomun be songkolome, terei sidende umai gelhun akū ujen wasihūn obume gamaha ba akū( bi jalan jalan i tonggime araha hafu buleku emu bithede, wesihun julgeci musei gurun de isitala duin minggan sunja tanggū funcere aniyai sidende bisire julergi amargi gurun jai sung gurun, yuwan gurun, liyoo gurun , aisin gurun, jingkini ?o?ohon sirara emu ergide toktoro abkai hesebun uthai mujilen gukuhe taifin de obubuha ele bade bilame arara de, urunakū tondo urunakū necin obumbi, te bici julergi sung gurun i de io aniya ci ebsi, hono tuwakiyafi ojoro jase jecen bihe, lin an hecen efulebufi, di hiyan han oljilabuha manggi, sung gurun i ?o?ohon teni tuttu oci lakcaha, tuttu fulgiyan singgeri aniya ilan biyai onggolo, sung gurun i di hiyan han i de io i jai aniya obuha, ilan biyai amala yuwan gurun i ?idzu han i jy jeng juwan ilaci aniya obuha, yuwan gurun i ?ūn di han de isibufi, jase i dorgide kurelefi dulimbai gurun be waliyame ukaha, jy jeng ni orin jakūci aniya jakūn biyai amala jingkini ?o?ohon ming gurun de ofi, hūng u han i sucungga aniya obuhabi, musei gurun ?idzu han niowanggiyan bonio aniya sunja biya gemun heecn de soorin de tehe fonde, ming gurun i fu wang kemuni julergi gemun hecen de gurun be tuwa?ahabi, tuttu tonggime araha hafu buleku bithede an i ming gurun seme arafi ilgabuhabi, niohon coko aniya sunja biyade daicing gurun i cooha giyangna de fu wang be jafaha manggi, teni ming gurun be gukuhe seme arahabi, jurgan kooli de acabume dulimba be lashalarangge umesi cira umesi ginggun, gemu ?ajingga nomun i kooli be songkolome, terei sidende umai gūnin bifi murime gamara ba akū), ere cohome emu erin i leolen udu tooselame gamaci ocibe, tumen jalan i tondo be eitereci ojorakū ofi kai, jalan jalan i han sai juktehen,jalan nenehe sefu kungfudz de adabume wecere adali, terei sidende heni temgetulere ilgara iletulere isebure ba akū mujangga semeo, hendume tuttu waka, jalan jalan i han sa be gemu erdemu be harga?ara deyen de wecembi, erdemu bisire erdemu akūngge julergingge amargingge dorgingge tulergingge emu boo ojoro, emu boo waka ojorongge, umesi gehun umesi iletu, we be durun obuci ojoro, we be targacun obuci ojorongge, tumen jalan i amala juktehen de dosifi dorolorode, adarame sesulame gūnirakū, tar seme gelerakūci ombini, ere udu temgetulere ilgara iletulere be iletu tuwabuhakū bicibe, temgetulere ilgara iletulere iseburengge cibtui mohon akū enteheme tutabuhabikai, tetele sesulame gūnirakū, tar seme gelerakū oci, uthai doro akū niyalma, ainaha seme ere juktehen de dosime muterakū kai, ai gelerakūci ombi, gelerakūci ombio, tuttu seme bi sirame geli gisurere babi, ainci juktehen de dosimbuci acara acarakūngge, yargiyan i gelere be iletulehen i seci acambime, umesi amba, daicing gurun i juse omosi jalan halame abkai enteheme hese be baime, tumen jalan otolo oho akū hūturi be alirengge, ere juktehen de dosimbuhakū be ele oyonggo obume, damu elhe de tuksicuke be onggorakū, taifin de facuhūn be onggorakū, ten i wesihun dabkūri taifin de isibure be kiceci acambi, ubabe gūninahadari, gisurere de jenderakū ba bimbime, gei gisurerakū oci jenderakū babi, jalan jalan i juse omosi karmame tuwaiyara mangga babe gingguleme olho?oci acambikai.

abkai wehiyehe susaici aniya niohon meihe niyengniyeri dulimbai biyai orin deri han i arahangge.

該碑立于乾隆五十年(1785年)，故乾隆三十八年(1773年)成書的《欽定日下舊聞考》未收錄，見于嘉慶朝《清高宗實(shí)錄》，[3]1225:423但《清高宗實(shí)錄》全部刪除碑文的小字夾注。雖然夾注部分沒有特別的史料價值，但欲一睹全貌，只能依據(jù)碑刻。正文部分有一處不同，碑文“一時之議雖權(quán)，萬古之論不可欺也”改為“一時之義雖權(quán)，萬古之論不可欺也”,滿文為ere cohome emu erin i leolen, udu tooselame gamaci ocibe tumen jalan i tondo be eitereci ojorakū ofi kai，其中l(wèi)eolen為“議論”而非“義”，此處《清高宗實(shí)錄》抄錄有誤。

此碑文可視為對乾隆二十九年(1764年)碑文的進(jìn)一步闡發(fā)。雖然在之前碑文中贊揚(yáng)前代改革，但清高宗對帝王廟祭祀對象進(jìn)行調(diào)整，仍需要闡明調(diào)整的原因和意義。

清高宗首先贊美清圣祖“類先師孔子，而無以復(fù)加”，其大量增加古代君臣祭祀的做法出于“大公至明”。其次提出，即便商湯、周武等古代圣王尚且都有“慚德”，以“旌別彰癉”為目的，歷代君主均無資格享受祭祀，所謂帝王廟就無存在價值，增加帝王廟奉祀對象方符合“祭歷代帝王之義”。此后，話鋒一轉(zhuǎn)，提出之前改革的未盡之處。清高宗在乾隆四十九年(1784年)七月初二日的上諭中提出，荒淫亡國的明神宗、熹宗早已撤祀，但獨(dú)留漢桓、靈二帝；偏安之主不入廟，但遼、金皇帝神位列于正殿，缺“東西晉、元魏、前后五代”，皆不協(xié)千秋公論。當(dāng)然，以上錯誤都被歸咎于前代的議禮大臣。[11]196不久，清高宗準(zhǔn)廷臣之請，增加唐、金兩朝橫死但無失德之咎的皇帝。[11]229乾隆五十年(1785年)二月二十三日，正式撤漢桓、靈二帝，增加晉元帝、北魏道武帝、唐憲宗、金哀宗等23帝神位。[11]492清廷打破前朝慣例，先后兩次增祀160余位皇帝，后人難免有漫無標(biāo)準(zhǔn)之譏，清高宗因此特意強(qiáng)調(diào)，帝王廟的意義不完全在于懲惡揚(yáng)善，打破地域和“華夷”界限，將所有無嚴(yán)重失德的君主平等對待，才符合“歷代”的標(biāo)準(zhǔn)。當(dāng)然，廟中還祭祀一些德行有虧的君主，是為了讓后代皇帝引以為戒，能“憬然思，惕然懼”。最后，清高宗諄諄告誡后世子孫，要保大清萬年無疆之庥，必須“安不忘危、治不忘亂”，以古代王朝興衰為鑒。

五、結(jié)語

清朝集歷代禮制大成，但多有更張改革，《清史稿》所謂“其祀典之可稽者，初循明舊，稍稍褒益之”[12]682。以帝王廟為例，前代祭祀開基創(chuàng)業(yè)之君，兼具表彰明君之意；明中期以后撤去元代君主，否定少數(shù)民族王朝的正統(tǒng)地位。清帝則以后世書生沒有評價前代帝王資格為由，試圖獨(dú)占對歷史的評價、解釋權(quán)，并利用“后之君天下者繼其統(tǒng)緒，即當(dāng)崇其祀典”和“觀德”兩套說辭，將中國歷史上大多數(shù)皇帝納入祭祀；又將北魏、遼、金、元等王朝列入正統(tǒng)，而不考慮其是否為偏安、少數(shù)民族政權(quán)。從今人角度看，打破南北、漢族與少數(shù)民族政權(quán)的區(qū)別，一并納入正統(tǒng)，無疑具有進(jìn)步意義。

清朝君主損益前代禮儀遠(yuǎn)不止帝王廟一例。增益舊制者，如，《禮記》有軍功奏凱祭告太學(xué)之制，但前代王朝多不舉行，清朝不但恢復(fù)此禮，且在大成殿前立碑炫耀。減損舊制者，如，君主在臨雍釋奠時應(yīng)敬禮三老五更，但清高宗在國子監(jiān)立碑，鐫刻《三老五更說碑》《張廷玉三老五更議》《題張廷玉三老五更議》三篇文章，力陳此項(xiàng)禮儀為漢代儒生附會，明令革除。一方面繼承傳統(tǒng)禮制，一方面按照自己的需求和理解加以改革，清代君主實(shí)際上扮演著漢文化詮釋者的角色。

從碑刻的角度看，歷代帝王廟的滿文御制碑很有代表性，展現(xiàn)了滿文從清初到清中期的變化。一方面，早期滿文碑刻語言平實(shí)自然，接近口語，但從乾隆時期開始，已出現(xiàn)書面化的傾向；另一方面，乾隆十二年(1747年)開始陸續(xù)頒布新清語，很多舊詞匯被取代。雖然有些舊詞表意不明，確有改正的必要，但很多漢語借詞、滿漢混合詞在明代甚至金代女真語中已經(jīng)出現(xiàn)，這些具有悠久歷史的詞匯被廢除，無疑是一種損失。部分新詞雖然表意清晰，但累贅繁瑣，是否對滿語的發(fā)展產(chǎn)生負(fù)面影響，尚需進(jìn)一步探討。

北京地區(qū)很多滿漢文御制碑的漢文版會被收入“實(shí)錄”、御制文集、官修方志，但文字與碑文相比常有細(xì)微差別。當(dāng)漢文兩歧時，可利用滿文版校正。如《歷代帝王廟碑》漢文碑文的“我皇考圣祖仁皇帝大公之道”一句原本可通，但與《欽定日下舊聞考》收錄有別，經(jīng)比照滿文版可知有漏字。其他碑刻也有類似情況，可見御制碑的滿文文本自有特殊價值。